Batı Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğu (ECOWAS), Nijer'de geçtiğimiz ay gerçekleşen askeri darbe sonrası cunta yönetimini ikna etmeye çalışırken, oluşumun kendisi de büyük bir sınavdan geçiyor.
Demokratik bir seçimle iktidara gelen Nijer cumhurbaşkanının yönetimi yeniden devralmasını isteyen ECOWAS, ülkeye askeri müdahale seçeneğini değerlendiriyor.
Afrika Birliği ise, darbenin ardından Nijer'in üyeliğini askıya aldı.
Peki ECOWAS oluşumu hakkında neler biliniyor? Nijer'e yönelik yaptırımları neler?
Hangi ülkelerden oluşuyor?
Batı Afrika ülkeleri arasındaki bütünlüğün ve ekonomik işbirliğinin teşvik edilmesi için 28 Mayıs 1975'te kurulan ECOWAS, 15 üye ülkeden oluşuyor.
Bu ülkeler; Benin, Burkina Faso, Fildişi Sahili, Gambiya, Gana, Gine, Gine-Bissau, Liberya, Mali, Nijer, Nijerya, Sierra Leone, Senegal, Togo ve de kurulmasından iki yıl sonra oluşuma katılan Cape Verde.
ECOWAS kurucu üyelerinden biri olan ve oluşumun tek Arapça konuşulan üye ülkesi olan Moritanya, Aralık 2000'de çekildiğini açıklasa da, Ağustos 2017'de yeni bir yedek üyelik anlaşması imzaladı.
ECOWAS genel sekreterliğinin merkezi, Nijerya'nın başkenti Abuja'da. 200 milyonu aşan nüfusuyla Nijerya, bölge nüfusunun neredeyse yarısına ev sahipliği yapıyor. Aynı zamanda, ECOWAS yönetiminin finansmanı dahil, oluşuma en büyük kaynağı sağlayan ülke, Nijerya.
ECOWAS'ın en büyük üye ülkesi olan Nijerya'nın Cumhurbaşkanı Bola Tinubu, aynı zamanda oluşuma başkanlık ediyor.
2007'de siyasi yönüyle güçlü bir komisyona dönüşen ECOWAS'ın yönetimi, başkan, başkan yardımcısı ve 13 delegeden oluşuyor. Oluşumun proje ve programları da buradan yönetiliyor.
Üye ülkeler arasındaki anlaşmazlıkların barışçıl anlaşmalarla çözülmesi, komşu ülkeler arasında aktif işbirliğinin sağlanması ve ekonomik gelişmenin ön şartı olarak barışçıl bir ortamın teşvik edilmesi, oluşumun temel ilkelerinden bazıları.
Buradan hareketle ECOWAS "insan haklarının ve hukukun üstünlüğünün ciddi bir biçimde ihlal edildiği", aynı zamanda "demokratik bir seçimle iktidara gelen hükümetin devrildiği ya da devirmeye teşebbüs edildiği" durumlarda askeri müdahale mekanizmalarını devreye sokabiliyor.
Daha önce hangi ülkelere müdahalede bulundu?
ECOWAS'ın ilk askeri müdahalesi 1990'da, iç savaşın sürdüğü Liberya'ya oldu. O yıllarda ECOWAS İzleme Grubu (ECOMOG) olarak bilinen oluşum, bu müdahalesi sırasında 12 bin asker göndererek eşi benzeri görülmemiş türden bir bölgesel gücü devreye sokmuştu.
Nijerya'nın liderliğindeki ECOMOG, 1998'de de Sierra Leone'deki iç savaşa müdahale ederek askeri cuntayı ve isyancı müttefiklerini başkent Freetown'dan çıkarmıştı. Bir yıl öncesinde cuntanın devirdiği Cumhurbaşkanı Ahmad Tejan Kabbah da yeniden göreve getirilmişti.
ECOWAS ülkelerinin genelkurmay başkanları, demokrasinin yeniden inşası için bir 'ihtiyat kuvveti' oluşturma ve olası bir müdahaleyi başlatmak için bir tarih belirleme hazırlığında
Bölgesel güçler daha önce de Gine-Bissau, Fildişi Sahili ve Mali'ye müdahale etmişti. ECOWAS'ın son askeri müdahalesi ise 2017'de Gambiya'ya oldu. Dönemin Gambiya Cumhurbaşkanı Yahya Jammeh'in sürgüne gönderilmesi için komşu ülke Senegal'den 7 bin asker gönderildi. Yönetim, Jammeh'i seçimlerde yenilgiye uğratan Adama Barrow'a devredildi.
Daha önceki müdahalelerin tamamında üye ülkeler operasyonu düzenleyecek askeri güçlere destek olarak kendi askerlerini gönderdi. Bu defa ECOWAS'a başkanlık eden Nijerya'ya böyle bir destek sağlanması değerlendiriliyor.
Nijerya ordusunun ECOWAS gücü içerisindeki büyüklüğü nedeniyle, Nijer'e olası bir askeri müdahale, Nijer ve Nijerya arasında bir "savaş" ihtimalini beraberinde getiriyor.
Öte yandan güvenlik uzmanları Nijerya'nın Batı Afrika'da barışın korunmasına yönelik çabalarının, ülkenin bölgede barış, güvenlik ve istikrarın sağlanması hedefine olan bağlılığını gösterdiğini ifade ediyor.
Ecowas haritası
Nijer'e yönelik yaptırımları neler?
General Abdourahmane Tchiani'nin liderliğindeki bir grup asker, Nijer'in seçilmiş cumhurbaşkanı Mohamed Bazoum'u 26 Temmuz günü gözaltına almış, hükümeti devirdiklerini ilan etmişlerdi. Bu da bölgesel bir siyasi krizi tetiklemişti.
Nijer'de cunta yönetimine karşı bir ihtiyat kuvvetinin acilen oluşturulması ve harekete geçirilmesi çağrısında bulunan bölgesel bloğun liderleri, ECOWAS'ın barış ve demokrasi protokolünün çiğnendiği uyarısında bulundu.
Hızla Nijer'e yönelik yaptırımları uygulamaya koyan ECOWAS, Cumhurbaşkanı Bazoum'un yeniden görevine getirilmesini talep etti, aksi halde askeri müdahalede bulunacağı tehdidinde bulundu.
ECOWAS ve Batı Afrika Ülkeleri Ekonomik ve Parasal Birliği (UEMOA) Nijer'e yönelik ekonomik ve finansal ablukayı devreye soktu. Sınırlar kapatılarak gıda dahil bazı temel malların Nijer'e girmesi engellendi.
Nijerya ise, Nijer'e verdiği elektriği kesti. Nijer, elektriğinin yüzde 70'ini daha büyük bir ülke olan komşusu Nijerya'dan sağlıyordu.
Bunun sonucunda başkent Niamey ve pek çok büyük şehir karanlığa gömülürken, işyerleri ve haneler de etkilendi.
Fildişi Sahili Cumhurbaşkanı Alassane Ouattara (sağda), Nijer darbesini değerlendirmek için Ecowas Başkanı Omar Touray'la bir araya geldi.
Nijer'deki askeri darbenin "kabul edilemez olduğunu" söyleyen Fildişi Sahili Cumhurbaşkanı Alassane Ouattara, "Cumhurbaşkanı Bazoum'u rehin tutuyorlar. Bunu bir terör eylemi olarak görüyorum. Böyle devam etmesine izin veremeyiz. Harekete geçmemiz gerek" diye konuştu.
Ouattara, ülkesinin askeri müdahale olması halinde 850 ila 1.100 askerle bölgesel güçlere katkıda bulunmaya hazır olduğunu duyurdu.
Gana'da 17-18 Ağustos tarihlerinde bir araya gelen bölgedeki genelkurmay başkanları, diplomatik kanallar üzerinden bir süreç devam ederken Nijer'e olası bir askeri müdahale için tarih belirledikleri sinyalini verdi.
ECOWAS içinde tepkiye neden olan konu ise, üç üye ülke Mali, Burkina Faso ve Gine'nin de halihazırda askeri yönetim altında olması.
Darbeler nedeniyle bu ülkeler blok içerisinde siyaseten aktif olamazken, bölgede dördüncü bir ülkede darbenin başarılı olması halinde, bunun Batı Afrika demokrasisi üzerinde yıkıcı etkileri olabilir.
Öte yandan ECOWAS devrilen cumhurbaşkanını göreve geri getirmek için güç kullanma yönünde harekete geçerse, Nijerya'nın üzerinde baskınlık kurduğu 15 üyelik blok, 1990'dan bu yana 7. kez bir üye ülkeye asker göndermiş olacak.
