Sizi gerçekten korkutucu bir şeyle tanıştıralım; kurbanlarını zombiye çeviren bir mantar bu…
Bu mantarın önce sporları vücuda giriyor. Daha sonra içeride büyüyor ve yerleştiği bünyenin zihnini ele geçirmeye başlıyor.
Ta ki kontrolünü kaybedip daha yukarı tırmanma ihtiyacı ile kavrulana kadar.
Asalak mantar, korkunç sona kadar, önce kurbanını içten içe yiyor ve besin namına içeride ne varsa tüketiyor.
Sonra en sert korku filminden bile daha rahatsız edici bir finalle yukarı çıkıyor ve kafadan bir ölüm filizi olarak fışkırıyor.
Mantarın meyvesi olan bu filiz çevredeki her şeye sporları aktarıyor ve onları da benzer bir zombi filmi finaline mahkum ediyor.
Kulağa kurgu gibi geliyor ancak küf krallığı, bitki ve hayvanlardan farklı olarak, yenilebilir mantarlardan, kabus gibi parazitlere kadar çeşitlilik gösteriyor.
Kordiseps mantarı bir korku filmi öznesi değil son derece gerçek.
Aşağıdaki videoda, BBC'nin Dünya Gezegeni belgesel serisindeki ünlü sahnede, Sir David Attenborough, Kordiseps mantarının bir karıncayı içten içe ele geçirmesini anlatıyor:
Oyunun ve aynı şekilde dizinin senaryosunda, Kordiseps mantarı insanlara bulaşıyor ve ortaya çıkan salgın insanlığın büyük ölçüde yıkımına yol açıyor.
Peki yaşadığımız dünyada, Kordiseps veya başka bir mantarın neden olabileceği bir salgın mümkün mü?
Londra'daki Tropik Hastalıklar Hastanesi'nde önde gelen mantar uzmanı Dr. Neil Stone, bir mantar salgınıyla başa etmek için tamamen hazırlıksız olduğumuzu savunuyor.
Dünya Sağlık Örgütü (WHO) geçen yıl Ekim ayında, hayati tehlike yaratan mantarların listesini yayınladı.
Kabarık listede Kordiseps mantarının yer almadığını öğrenmek sizi rahatlatabilir.
Ama neden yok?
Utrecht Üniversitesi'nde bir mikrobiyolog olan Dr Charissa de Bekker, karıncaların zombiye dönüştüğü olayın insanlarda olabileceğini düşünmediğini söylüyor.
Bekker, "Vücut ısımız, çoğu mantarın ideal bir şekilde yerleşip büyümesi için çok yüksek. Bu durum Kordiseps için de geçerli" diyor.
Bekker karıncaların sinir sisteminin ve bağışıklık sisteminin insanlardan çok farklı olduğunun da altını çiziyor.
Kordiseps mantarının ele geçirdiği bir karınca
Parazitik Kordiseps türlerinin çoğu, milyonlarca yıl içinde, yalnızca hedef bir böcek türünü enfekte etmekte uzmanlaşmak için evrimleşmişti.
Dr. Bekker, "Bu mantarın bir böcekten bize sıçrayıp enfeksiyona neden olabilmesi çok büyük bir (evrimsel) adım olur” diyor.
Mantar kaynaklı tehditler uzun süredir reddediliyor.
Mantar uzmanı Dr. Stone, "İnsanlar bunu önemsiz bir şey olarak değerlendiriyor” diyor.
Milyonlarca mantar türü içinde yalnızca çok küçük bir kısmı hastalığa neden olacak nitelikte ancak buna karşın yılda 1.7 milyon insan, bu sıtmanın üç katı, mantar kaynaklı hastalıklar nedeniyle ölüyor.
Kordisepsten daha büyük tehditler var
Dünya Sağlık Örgütü (WHO), bir endişe kaynağı olduğunu değerlendirdiği 19 farklı mantar türü açıkladı.
Ölümcül bir süper böcek türü olan Candida Auris ve ciddi yüz yaralanmalarına yol açan Mukormikoz (Kara mantar) bunlardan biri.
Dr. Neil Stone beni Londra'daki laboratuvarına davet ediyor. Bu laboratuvarsa, İngiltere'deki hastalardan alınan örnekler, enfeksiyonlara bir mantarın neden olup olmadığı ile hangi tedavilerin işe yarayabileceğini görmek için analiz ediliyor.
Dr. Stone ile en ciddi mantar tehlikelerinden bazılarını tartışıyoruz.
İlk öznemiz Candida Auris oluyor.
Bu maya tipi bir mantar. Yakınındayken bir bira fabrikası ya da hamur halinde ekmeklerle dolu bir fırın kokusu alabilirsiniz.
Ancak Candida Auris vücuda girerse kan, sinir sistemi ve iç organları istila edebilir. Dünya Sağlık Örgütü bu seviyede bir enfeksiyon durumunda hastaların yarısının hayatını kaybettiğini açıklıyor.
Dr. Stone, "Son 15 yılda ortaya çıkmış bir canavar gibi, ama artık dünyanın her yerinde rastlanabiliyor” diyor.
İlk vaka, 2009 yılında Tokyo’da bir hastada kayıt altına alındı. Mantar hastanın kulağında tespit edildi.
Londra'daki Tropik Hastalıklar Hastanesi'nde önde gelen mantar uzmanı Dr. Neil Stone
Candida auris mantar önleyici ilaçlara karşı dayanıklı hatta bazı türleri var olan tüm ilaçlara karşı direnç gösteriyor. Bu yüzden de bir süper böcek olarak kabul ediliyor.
Bulaş, temel olarak hastanelerde gerçekleşiyor. Candida Auris, tansiyon aletleri gibi temizlenmesi çok güç yerlere yapışıyor ve çözüm genellikle hastanelerin bu bölümlerini tamamen kapatmak oluyor.
Dr Stone, "en endişe verici" mantarlar olarak tanımladığı Candida Auris’in, önlem alınmazsa tüm sağlık sistemini durduracak denli bir yayılma olasılığı taşıdığı uyarısını yapıyor.
Başka bir öldürücü mantar türü olan Kriptokok neoformans mantarı insanların sinir sistemlerine saldırarak öldürücü menenjite neden olabilir.
'Hiç bu kadar korkmadım'
Ellie kendini hasta hissetmeye başladığında, Sid ve Ellie, Kosta Rika'daki balaylarının daha ilk günlerindeydiler.
İlk semptomlar, baş ağrısı ve mide bulantısı olarak ortaya çıktı ve güneşle temasa yoruldu.
Ancak sonra titremeleri ve tüm vucuda yayılan nöbetler takip etti. Bir hamağa kundaklanarak, tekneyle ilk yardım alabileceği bir yere götürülmesi gerekti.
O anları bana anlatan Sid, "Daha önce hiç bu kadar korkmuş ve çaresiz hissetmemiştim” diyor.
Ellie’ye yapılan testler, beyninde şişliği ortaya koydu ve Kriptokok mantarını tanımladı. Neyse ki Ellie tedaviye yanıt verdi ve 12 gün solunum cihazına bağlı kaldıktan sonra komadan çıktı.
Ellie o sürede sadece çığlık attığını hatırladığını söylüyor.
Gördüğü kabuslarda ise üçüz doğurduğunu, kocasının tüm paralarını kumarda kaybettiğini gördüğünü anlatıyor: "Bu rüyalar nedeniyle Sid’e söylediğim ilk şey, her şey buraya kadar oldu.”
Ellie, bir mantarın insana böyle bir şey yapabileceğini "asla" düşünmediğini söylüyor ve "Balayına gideceğin ve orada neredeyse öleceğin aklına gelmiyor” diyor.
Kara mantar olarak da bilinen mukormisetler, deri yiyen Mukormikoz hastalığına neden olur.
Bir bünyeye girdikten sonra da çok hızlı yayılıyorlar.
Klinik bilimci Dr. Rebecca Gorton, "Eğer aldığınız bir meyvenin ertesi gün lapaya dönüştüğünü görürseniz, bu, içinde mukor mantarı bulunduğu anlamına gelebilir” diyor.
Gorton insanlarda nadiren görüldüğünü ama çok ciddi bir enfeksiyona yol açabildiği uyarısını yapıyor.
Kara mantar, bağışıklık sistemi zayıf olan kişilerde tutunan bir fırsatçı.
Yüze, gözlere ve beyne saldırıp, ölümcül olabiliyor veya insanları ciddi şekilde sakat bırakabiliyor.
Covid salgını sırasında Hindistan'da kara mantar vakalarında patlama yaşandı. 4.000'den fazla insan öldü. Bağışıklık sistemlerini zayıflatan Covid ve yüksek şeker hastalığı için alınan steroidlerin, bu mantarın yayılmasına yardımcı olduğu düşünülüyor.
Sid ve Ellie'nin evlilik fotoğrafı
Mantarları daha fazla mı ciddiye almalıyız?
Mantarlar, bakteri veya virüslerden çok farklı enfeksiyon türleridir. Mantar, öksürme ve hapşırma yoluyla yayılan bakteri ve virüslerin aksine, neredeyse her durumda çevreden alınır.
Hepimiz düzenli olarak mantarlara maruz kalıyoruz ancak tehlikeli türler yayılmak için zayıflamış bir bağışıklık sistemine ihtiyaç duyarlar.
Dr. Stone, olası bir mantar pandemisinin, Covid'den farklı gelişeceğini söylüyor.
Stone, çevredeki mantar miktarına, iklim değişikliği, uluslararası seyahat, tedaviye yapılan yatırım eksikliği gibi faktörler eklendiğinde, bir tehdidin varlığından söz edilebileceğini kaydediyor.
Mantarlar hepimizi zombiye dönüştürmeyebilir ama ayak mantarından da daha rahatsız edici sonuçlar doğurabilirler.
