ABD'nin seçilmiş başkanı Donald Trump'ın, NATO müttefiği olan devletlerin gayri safi milli hasılalarının (GSYİH) yüzde 5'lik kısmını savunmaya harcamaları talebi, Avrupalı müttefikler arasında tedirginlik yarattı.
20 Ocak'ta görevi ikinci kez devralacak olan Trump, Salı günü kişisel konutu Mar-a-Lago'da düzenlediği basın toplantısında, "Bence NATO (ülkeleri savunmaya) yüzde 5 harcamalı. Bunu ödeyebilecek konumdalar" ifadelerini sarf etti.
2017-2021 arasındaki ilk başkanlık döneminde de, müttefiklerin GSYİH'lerinin yüzde 4'ünü harcaması çağrısını yapmış olan Trump, böylece hedefini yükseltmiş oldu.
Şu anki hedefin iki katı
Transatlantik ittifakı içerisinde hâlihazırda geçerli olan mutabakata göre, müttefiklerin her birinin milli gelirlerinin yüzde 2'lik kısmını savunmaya harcamaları hedefi geçerli. Ancak son yıllarda, bazı küçük ülkelerin bu hedefe ulaşmakta zorlandığı görüldü.
Geçen yıl Washington'da düzenlenen NATO zirvesinde, askeri ittifak, mensubu olan ülkelerin en az üçte ikilik kısmının 2024 yılında savunmaya en az yüzde 2 harcadığını açıklamıştı. Yüzde 4 çıtasını aşan tek ülke ise, Rusya ile sınırı ve tarihi bir deneyimi olan Polonya olmuştu.
Rusya'nın Ukrayna'yı işgalinin ardından, bazı Avrupalı NATO müttefikleri arasında savunmaya mevcut durumdakinden daha fazla para harcamaları gerektiği düşüncesi giderek yayılmış durumda. Ancak DW'ye konuşan uzmanlar, savunma harcamalarını Trump'ın talebi doğrultusunda yüzde 5 seviyesine yükseltmenin, mevcut ekonomik şartlar altında zengin ülkeler için bile imkansız olduğu görüşünde.
NATO müttefiklerinin üçte ikilik kısmı geçen yıl yüzde 2 hedefini tutturmayı başardı
Trump pazarlık mı yapmak istiyor?
Bir iş insanı perspektifiyle siyaset yaptığını her fırsatta dile getiren Trump'ın, yüzde 5 talebinin bir pazarlık taktiği olması da ihtimaller dahilinde. Alman Marshall Fonu'nun Brüksel Ofisi'nin direktörü Ian Lesser, Trump'ın yüzde 5 talebinin "bir açılış hamlesi" izlenimini verdiği görüşünde. Lesser, "Yüzde 3 veya 3,5 bile birçok üye için zorlayıcı olabilir" diyor.
Avrupa Dış İlişkiler Konseyi'nden (ECFR) Rafael Loss da, Trump'ın, pazarlığı yüksek bir seviyeden başlatmak suretiyle, müttefiklerin orta bir yerde buluşmasını sağlamasını istediğini tahmin ediyor.
Transatlantik güvenlik politikaları uzmanı Loss, "Savunma harcamalarını yüzde 3 buçuğa yükseltmenin Avrupalılar tarafından daha gerçekçi görülebileceği kanısındayım. Kötümser senaryoya göre ise, Trump'ın ABD'yi NATO'dan çıkarma ve Putin'e istediğini yapmasına izin verme konusunda ciddi olması" değerlendirmesini yapıyor.
NATO Genel Sekreteri: "Rusya'yı unutmayın"
NATO Genel Sekreteri Mart Rutte, Aralık ayında yaptığı bir konuşmada, Avrupalılara, Rusya'nın geçen yıl GSYİH'inin yüzde 7 ila 8'ini savunmaya harcadığını hatırlattı. Avrupa'nın da bir "savaş dönemi mantalitesine" girmesi ve kıtanın savunma üretimini "turbo hızla artırması" gerektiğini savunan Rutte, müttefiklere sosyal refah bütçelerinin bir kısmını savunmaya harcama çağrısında dahi bulundu. Rutte, şöyle konuştu:
"Avrupa ülkeleri milli gelirlerinin ortalama çeyreğini emekli maaşları, sağlık ve sosyal güvenlik sistemlerine harcıyor. Bu paranın küçük bir kısmını, savunmalarımızı çok daha güçlendirmek ve yaşam tarzımızı korumak için kullanmak zorundayız."
Avrupa ülkeleri ne kadar harcıyor?
2024 Ocak ayına kadar mevcut olan NATO verilerinden hareketle, şu ana kadar hiçbir NATO müttefikinin savunmaya yüzde 5'ten fazla harcamadığı söylenebilir. Milli gelirinin yüzde 4,12'lik kısmını savunmaya harcayan ilk sıradaki Polonya'yı, yüzde 3,43 ile Estonya ve yüzde 3,38 ile ABD izliyor.
ABD'yi, yüzde 3,15 ile Letonya, yüzde 3,08 ile Yunanistan ve yüzde 2,85 ile Litvanya takip ediyor. Son yıllardaki savunma atılımları ile dikkatleri üzerine çeken Türkiye ise, yüzde 2,09 ile 18'inci sırada. Milli gelirinden savunmaya ayırdığı kısım en düşük olan ülke ise, yüzde 1,28 ile İspanya.
İttifakın en güçlü üyelerinden olan Birleşik Krallık da benzer bir ikilemle karşı karşıya. Londra 2024 yılında savunmaya yüzde 2,33 harcamış olsa da, hâlâ resmi yüzde 2 buçuk hedefine ulaşılabilmiş değil.
Trump'ın günler önce bir araya geldiği, ideolojik fikirdaşlarından ve kişisel müttefiklerinden olan İtalya Başbakanı Giorgia Meloni'nin ülkesi ise, savunmaya yüzde 1,49 harcıyor.
İtalya'nın önde gelen düşünce kuruluşlarından Uluslararası İlişkiler Enstitüsü'nden (IAI) Leo Goretti, İtalya'nın gelecekte harcamalarını artıracağını söylüyor. DW'ye konuşan Goretti, Trump'ın talebinin Meloni'yi zor duruma düşürdüğünü ifade ediyor. "En iyi ihtimalle Meloni, Trump'tan, İtalya'nın savunma harcamalarını artırmayı erteleme gibi bazı tavizler koparabilir" diyen uzman, "İtalya savunmaya daha fazla para harcamak istiyor. Sorun, mâli imkanın çok kısıtlı olması. Sağlık ve emekli maaşları başta olmak üzere refahın maliyeti, buna pek fırsat vermiyor" değerlendirmesini yapıyor.
Meloni, Trump'ı kişisel konutu Mar-a-Lago'da 4 Ocak'ta ziyaret etti
Almanya ve Fransa gibi önemli ülkeler ise, Rusya'ya sempati duyan ve sosyal politikalara eleştirel yaklaşan aşırı sağcı grupların yükselişe geçtiği bir durumun içerisinde. Geçen yıl birçok siyasi kriz yaşayan Fransa, savunmaya yüzde 2,06 harcadı.
Almanya'da savunma ihtiyaçlarına odaklanılıyor
Hükümetin çökmesinin ardından 23 Şubat'ta erken seçimlere gidecek olan Almanya ise, milli gelirinin yüzde 2,12'lik kısmını savunmaya harcadı.
Trump, başkan olduğu ilk dönemde, Almanya'ya açıkça savunma harcamalarını artırma çağrısında bulunmuştu. Dünyanın en büyük üçüncü, Avrupa'nınsa en büyük ekonomisi olan Almanya'nın savunmaya daha fazla para harcaması gerektiği görüşünü savunan çeşitli uzmanlar da mevcut.
NATO Genel Sekreterliği görevini kısa süre önce devralan Mark Rutte, Donald Trump'ı, 5 Kasım'daki seçim zaferinin ardından ilk ziyaret edenlerden oldu
Ülkesinin savunma harcamalarına ilişkin yaptığı açıklamada NATO'nun savunma ihtiyaçlarını belirlemek için "regüle edilen bir prosedür" olduğuna dikkat çeken Başbakan Olaf Scholz ise, "Bu konularda omuz omuza vermemiz ve birlik olmamız önemlidir" dedi.
Seçimlerde Scholz'ten koltuğunu devralması beklenen Hristiyan Demokrat Birlik (CDU) lideri Friedrich Merz ise, GSYİH yüzdesi bazlı savunma harcama hedeflerinin eski moda bir uygulama olduğu görüşünde. Merz, Çarşamba günü verdiği bir röportajda, "Yüzde 2, yüzde 3, yüzde 5 aslında hiç önemli değil. Hayati olan, kendimizi savunmak için gerekli olanı yapmamızdır" diye konuştu.
Peki para nereye harcanacak?
Uzmanlar, göreve başlamasına günler kalan yeni ABD yönetimiyle Avrupalı müttefikleri arasında uzun ve zorlu müzakereler yaşanacağına kesin gözüyle bakıyor.
Söz konusu müzakerelerde, paranın nereye harcanacağı, başka bir ifadeyle kimin silahlarının satın alınacağı sorusunun da belirleyici bir rol oynayabileceği düşünülüyor.
Örneğin Trump Avrupa ülkelerini yüzde 5'e zorladığı takdirde, Avrupa devletleri söz konusu paranın büyük kısmını Amerikan silahları almaktansa Avrupa savunma sanayiini büyütüp geliştirmek için kullanma yolunu tercih edebilir. Dolayısıyla uzmanlar, Trump ile Avrupa arasında şöyle bir orta yolun bulunabileceğini söylüyor: "Yüzde 5'ten daha az para harca, ama paranın büyük kısmını ABD'li üreticilere harca."
